گفتگوی اختصاصی با دکتر ایزدی معاون وزیر راه و شهرسازی

در سفر وزیر راه و شهرسازی و معاونین ایشان به استان کرمان فرصتی دست داد تا با مردی گفت و گو کنم که در سالهای گذشته و بیش از همه در چهار سال گذشته تلاش کرد تا راه حل جامع و موثری برای ساماندهی بافت های نابسامان شهری درسرتاسر کشور پیدا کند . بافت های نابسامان شهری که وسعت شان چیزی حول و حوش مساحت چند کشور کوچک در دنیاست . 140 هزار هکتار بافت ناکارآمدی که در پهنه ایی بسیار وسیع به نام ایران ، در دل بیش از 540 شهر آن هم در اقلیم های بسیارگوناگون و پراکنده . سامان دهی به بافت های نابسامان شهری کار بسیار بزرگی است . آنقدر بزرگ که هیچ وزرات خانه ، نهاد و سازمانی از پس آن بر نمی آید .شاید یکی از اساسی ترین دستاورد های سال ها فعالیت دکتر ایزدی در این حوزه همین موضوع بود که توانست مسئولیت سامان دهی به بافت های فرسوده را از دوش شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری بردارد و در یک سطح وسیع تر شامل بیست وزارت خانه و دستگاه اجرایی و … پخش کند.

این کار فقط و فقط از یک آرشیتکت باهوش بر می آمد که با الهام از معماری ایرانی یک سیستم توزیع بار معمارانه شبیه آنچه در طاق و رواق های معماری فاخر ایرانی می بینیم طرح ریزی کرده و بار سنگین سامان دهی و بازآفرینی را از روی دوش یک شرکت دولتی برداشته و بر روی دوش چندین و چند مجموعه دولتی عادلانه و هوشمندانه توزیع کند . امروز و با این استراکچر جدید که دکتر ایزدی معمار آن است بار سامان دهی بافت های نابسامان یا به تعبیر خودش بازآفرینی بافت های ناکارآمد با یک سیستم توزیع بار معمارانه که باز به بیان خودش از یک نظام بودجه ریزی اهرمی برخوردار است بر روی دوش ده ها مجموعه توانمند قرار گرفته است .امروز و با تشکیل ستادهای بازآفرینی ملی با حضور مقامات ملی و ستاد های استانی ، شهرستانی و شهری ، هزاران هزار مدیر در کشور درگیر موضوع بازآفرینی شده اند و محصول آن قریب به 1280 مصوبه استانی و 370 مصوبه ملی است با چندین و چند امضای ارزشمند از آدم های حقیقی و حقوقی ذی نفوذ پای مصوبات ، که طبعا قابلیت اجرایی مناسبی را ایجاد خواهد کرد .

در حقیقت کار بزرگ دکتر ایزدی و همراهانش این بوده که موضوع بافت های فرسوده ، حاشیه شهرها و همچنین بافت های تاریخی دیگر موضوع یک مجموعه دولتی و حتی یک وزارت خانه نیست ، موضوع بخش عظیمی از دولت و نهاد های عمومی است .

مصوبات ستادهای ملی و استانی یک بستر قانونی بسیار مناسب برای حرکت در جهت ارتقا کیفیت کالبدی و غیرکالبدی بافت های ناکارآمد شهری است .

اتفاقی که در استان کرمان در شهر های کرمان ، سیرجان ، رفسنجان و جیرفت به جد پیگیری می شود. یکی از ثمرات همراستا سازی اقدامات صورت گرفته تعریف چندین و چند پروژه محرک توسعه با مشارکت و سرمایه گذاری چندیدن و چند دستگاه دولتی و نهاد عمومی در سکونت گاه های غیر رسمی استان کرمان است . پروژه فرهنگسرای قمر بنی هاشم در محله فیروز آباد یکی از ده ها پروژه تعریف شده است که با مشارکت شهرداری کرمان به بهره برداری کامل رسیده و در همین فضا بود که دکتر ایزدی علی رغم مشغله فراوان با صبر حوصله به سوالات گوناگون درباره موضوع بازآفرینی شهری پاسخ داد.

بخشی از این گفتگوی طولانی حضورتان تقدیم می گردد.

جناب دکتر ! پس از حضور شما به عنوان معاون وزیر و مدیرعامل شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران به عنوان متولی سامان دهی به بافت های ناکارآمد شهری ، یک تحول تئوریک  و به تبع آن تغییر اساسی در راهبرد مواجهه با بافت های نابسامان شهری ایجاد شد و ما شاهد جایگزینی استراتژی ” بازآفرینی شهری ” به جای فرایند های نوسازی و بهسازی بودیم  ، موضوع بازآفرینی پایدار شهری در سال 93 به مصوبه هیئت وزیران تبدیل شد و با راه اندازی ستاد بازآفرینی شهری در سطوح ملی و استانی این تئوری جدید در سرتاسر کشور به یک فرایند جامع تبدیل شد .

در پایان چهار سال دوره مدیریت خودتان در این مجموعه و پس از این تغییرات عمده ، برآورد حضرتعالی چیست و چقدر به اعتقاد جنابعالی ما به مفهوم “بازآفرینی شهری ” نزدیک شدیم ؟

در طول دوره چهار ساله اول ما نه اقدام کلیدی را طی کردیم . که این ها می شود گفت زمینه های مناسب و نقشه راه مشخصی را پیش روی ما گذاشته و ابزارهای لازم برای سامان دهی با بافتهای نابسامان را هم برای ما فراهم کرده است . از این جا به بعد به نظر می رسد که دیگر فراتر از این اقدامات چیزی لازم نیست فقط باید همه دست اندرکاران همراهی کنند تا کار در بخش اجرایی آن به پیش رود .

خوشبختانه در همه گفتگوها و حداقل در یک ماهه گذشته شاهد بودیم که موضوع بافت های فرسوده و حاشیه های شهر ها یا به بیان کلی تر بافت های ناکارآمد شهری به یک گفتمان غالب تبدیل شده است.مقام معظم رهبری ، آقای دکتر روحانی و در مجلس شورای اسلامی همه از لزوم حل و فصل موضوع بافت های ناکارآمد شهری صحبت کرده و توجه ها به سمت فقر شهری و سکونت گاه های غیر رسمی  و هچنین بافت های فرسوده جلب شده است . این موضوع بسیار امیدوار کننده است .

همانطور که عرض کردم ما در دوره چهارساله اول 9 اقدام کلیدی را پیگیری کردم که این اقدامات عبارتند بودند از :

دراقدام اول ما سعی کردیم  با شناختی که از محدوده بافتها ناکارآمد در کل کشور داشتیم ، سیاست مواجهه صحیح را در قالب یک سند ملی تدوین کنیم . خوشبختانه این اتفاق در سال 93 افتاد و چهارچوب کلی در قالب یک مصوبه قانونی به تصویب رسید . در حقیقت ، گام اول سیاست گذاری برای مواجهه با این معضل و مشکل ملی بود که به انجام رسید . این روند سیاست گذاری را بعدها هم ادامه دادیم ، همین هفته گذشته ما سندی را در شورای عالی معماری و شهرسازی تصویب کردیم که به اعتقاد بنده اولین باری است که در کشوردر رابطه با حفاظت و باززنده سازی بافتهای تاریخی سندی تصویب می شود. یک سند 13 بندی تصویب شده که دقیقا شیوه مواجهه با بافتهای تاریخی را توضیح می دهد . گام اول یعنی سیاست گذاری در ابتدای دولت یازدهم انجام شد .

درگام دوم نیازمند این بودیم که این سیاست ها ، مورد وفاق کلیه دست اندرکاران قرار بگیرد . پس تشکیل یک شبکه ملی همکاری به نام ستاد ملی بازآفرینی را در دستور کار قرار دادیم . ما سال 94 ستاد ملی ” بازآفرینی پایدار شهری” و همچنین ستاد های متناظرش را در استان ها و شهرها پایه گذاری کردیم که خوشبختانه تا الان موفقیت بسیار چشمگیری داشته است . تا الان بیش از 930 جلسه استانی و شهری ستادها داشته اند . 32 جلسه ملی داشته و عملا توانسته ایم این هم راستا سازی و همگرایی را بین 20 دستگاه دخیل در امر سامان دهی بافت های نابسامان شهری ایجاد کنیم . من اعتقاد ندارم که در این اقدامات نقصی نبوده ، قطعا نقایصی بوده که به آن اشاره خواهد شد ، لیکن این که موضوع بافت های ناکارآمد شهری در حال حاضر در این سطح طرح شده اتفاق بسیار مثبتی است.

در گام سوم نیاز بود که ما برای این کار یک برنامه داشته باشیم . بایستی از این وضعیت که هر از گاهی و بر حسب یک اتفاقی یا بر اساس توصیه مدیر یا نماینده محترم مجلس دریک شهر خاص می آمدیم و موضعی تصمیم می گرفتیم جدا شده و به یک برنامه مشخص می رسیدیم . آمدیم در مقیاس کلان در 543 شهر بافت ها را به تفکیک شناسایی کردیم ، محلات شان را شناسایی کردیم و برای 2700 محله در سرتاسر کشور برنامه ریزی کردیم . ما در حال حاضر می دانیم که 1100 محله اسکان غیر رسمی در 110 شهر داریم . می دانیم که 600 محله تاریخی داریم در 168 شهر و 1000 محله بافت فرسوده میانی داریم در 495 شهر داریم . در مجموع مطالعات و برنامه ریزی ما در 543 شهر نشان می دهد که ما در مجموع 140 هزار هکتار بافت ناکارامد داریم که این ها مشتمل بر 2700 محله در سراسر کشور است . ما بر اساس آنچه که در برنامه ششم ماده 59 ماده 61 و ماده 62 آمده بایستی سالانه و بطور متوسط اقداماتی برای ارتقا کیفیت زندگی در 270 محله شروع کنیم . قرار نیست سالانه مشکلات 270 محله در کشور بطور کامل مرتفع شود در حقیقت قرار است برای 270 محله اقدامات گوناگون برای ارتقا شاخص های زیست پذیری شروع شود .و این کار طبعا زمان خواهد برد . در برنامه هم قید شده که بایستی در یک دوره ده ساله به هدف برسیم .

پس در حال حاضر سیاست گذاری برای مواجهه صورت گرفته ، سند قانونی و ملی بازآفرینی موجود است و ستاد بازآفرینی داریم  همچنین برنامه بازآفرینی طرح ریزی شده است .

گام چهارم مهیا کردن ابزار لازم برای اجرای این برنامه هاست ، یعنی فراهم شدن اعتبارات لازم برای اجرای طرح ها.

ببینید زمانی که من این معاونت را تحویل گرفتم کل ردیف های اعتباری شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران برای اجرای این پروژه ها 37 میلیارد بود . ما با 37 میلیارد تومان شروع کردیم الان و در حال حاضر 9 ردیف اعتباری داریم با رقمی بالغ 640 میلیارد تومان . رشد قابل توجهی در اعتبارات دولتی صورت گرفته است و البته این مبلغ هم برای اجرای پروژه ها به شکل مطلوب کافی نیست .

جناب دکتر ! علی رغم تلاش تحسین برانگیزی که صورت گرفته به نظر می رسد همانطور که خودتان هم اشاره فرمودید این اعتبار برای 270 محله ناکارامد در کشور اعتبار مناسبی نیست برای این موضوع چه تدبیری اندیشیده اید  ؟

ببینید همانطور که گفتید چند برابر شدن بودجه در ظرف یک مدت کوتاه آن هم در شرایط بحرانی منابع کشور کاربزرگی است ولی باید عرض کنم ما یک نظام بودجه ریزی اهرمی برای این کار ایجاد کرده ایم که در تمام استان ها من جمله در استان کرمان توسط ادارات کل راه و شهرسازی دنبال می شود .

در این نظام بودجه ریزی شما یک طرح مصوب دارید برای یک محله خاص بطور مثال در همین محله فیروزآباد شهر کرمان ، خب ، بخشی از اعتبار توسط وزارت راه و شهرسازی و شرکت مادر تخصصی عمران وبهسازی شهری تامین شده و بخشی از کار جلو می رود . طبق طرح های مشارکتی مصوب ، بخش دیگر کار بر عهده شهرداری و سایر نهاد های اجرایی است .

بطور مثال در همین فرهنگسرا بخشی از اعتبار ساخت پروژه از اعتبارات دولتی توسط ما تامین شده بخشی از کار من جمله واگذاری زمین ، تنظیم نقشه ها و … توسط شهرداری کرمان و بخشی از کار هم مطابق مصوبات ستاد استانی توسط سایر بخش های مرتبط نظیر شرکت آب و برق و گاز و … انجام شده تا این بنا تکمیل شده است در حقیقت حسن تشکیل ستاد ملی و ستاد های استانی همین است که همه اعتبارات دستگاه های دخیل آمده و در اجرای این پروژه تجمیع شده است .

این موضوع در محلات دیگر کرمان و در پروژه های دیگر نظیر ساخت مدرسه ، کتابخانه ، بهبود و اصلاح معابر و روشنایی و فضای سبز و … هم تکرار خواهد شد . به این شکل که ما بر اساس طرح هایی که داریم سهمی را از اعتبارات دولتی تامین می کنیم و دستگاه های دیگر هم سهم خود را می آورند و کار انجام می شود .

بطور مثال اگر ما برای یک محله خاص یک میلیارد تومان اعتبار تامین کنیم سایر نهاد ها هم یک مبلغی را برای راه اندازی پروژه ایی که در جهت تحقق اهداف مجموعه خودشان است تامین می کنند . با این شکل اعتبارات نهادهای دیگر هم به این اعتبار افزوده شده و نهایتا کار در قالب پروژه های محرک و در محلات مختلف به انجام می رسد . به این شکل که این عدد 640 میلیارد تومان در کل کشور با انباشت اعتبارات سایر نهاد ها تبدیل می شود  به 1500 میلیارد تومان  و عملا پیش بینی من این است که درصورت تحقق 640 میلیارد تومان 1500 میلیارد تومان در محلات جذب خواهد شد که این هم کافی نیست .

در حقیقت این عدد باید بیاید کنار منبع عظیمی به نام “بخش خصوصی” و “مردم”. در صورتی که کار درست انجام شود طبعا بخش خصوصی و مردم هم به این محلات آمده و محلات احیا خواهند شد .

یک مطلب دیگر هم موضوع تسهیلات است ، در حقیقت تسهیلات ساخت واحدهای مسکونی در بافت های ناکارآمد شهری که نظیر آن را قبلا هم داشته ایم . ما در ابتدای این دوره برای اولین بار سقف وام را به 50 میلیون تومان رساندیم البته قرار بر این بود که یارانه سود برای این تسهیلات تعریف شود که متاسفانه سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور تا کنون همراهی نکرده و به خاطر همین متاسفانه از آن تسهیلات خیلی استقبال نمی شود.

در همین دوره تسهیلات صندوق “پس انداز یکم” را طراحی کردیم . اتفاق بسیار مثبتی است ، در کشور سابقه نداشته شما بتوانید تسهیلاتی با سود 8 درصد در بخش مسکن بگیرید ، الان این امکان وجود دارد که شما در یک کلان شهر 160 میلیون تومان برای خرید یک خانه از صندوق یکم تسهیلات بگیرید. وام های دیگری هم تعریف شده نظیر : وام مقاوم سازی ، وام ودیعه مسکن و وام انبوه سازان که صرفا اختصاص به انبوه سازانی دارد که در بافت های فرسوده کار می کنند .

در ضمن در سال رگذشته یک مصوبه 23 بندی سال گذشته از هیئت وزیران گرفتیم که دستگاه ها را ملزم می کند در این مسیر همراهی کنند.

در نهایت ابزار مهم نهاد ، دو تا نهاد را خیلی مد نظر داریم یکی توسعه گر و نهاد تسهیل گر تسهیل گری برای ارتباط مردم توسعه گر برای اجرای صحیح و تخصصی و بهره گیری از منابع بخش خصوصی

بعد از فراهم کردن ابزارهای مالی و قانونی برای اجرای طرح ها که گام پنجم بود وارد گام ششم که موضوع طرح ریزی بازآفرینی شهری در بافت های تاریخی و میانی در 234 شهر و سکونت گاه غیررسمی در 110 شهر بود .

گام هفتم بحث اجراست ، خوشبختانه باید عرض کنم با تخصیص اعتباری که از انتهای سال 1395 صورت گرفت منحنی ورود ما به بحث اجرا یک دفعه دچار تحول شد . به این شکل که تا سال 94 ما 60 پروژه داشتیم الان 680 پروژه در حال اجرا یا اجرا شده ، در 327 محله و در سراسر کشور داریم . این یک نهضت بزرگ در عرصه عمل است که بازآفرینی را به منصه ظهور می رساند.

گام هشتم ارتقا توانمندی های اقتصادی و اجتماعی شهروندان ساکن در بافت های ناکارآمد است که از طریق انعقاد تفاهم نامه با دستگاه های دخیل در حوزه های اجتماعی و اقتصادی و سازمان های مردم نهاد در حال پیگیری است .

و اما گام نهم یا گام نهایی نهادینه کردن سیاست ها ، راهبردها و راهکارهای بازآفرینی شهری از طریق آموزش ، گفتمان سازی ، اطلاع رسانی و فعالیت های ترویجی است تا اگر من نوعی فردا از این مجموعه جدا شدم ، مسیر حرکت مجموعه تغییر نکرده و کار ادامه پیدا کند به نحوی که زمینه برای تداوم این جریان فراهم شود .

جناب دکتر ! با ورود شما به عرصه مدیریت بافت های ناکارآمد شهری گونه شناسی بافت های فرسوده نیز ارتقا پیدا کرده و علاوه بر بافت های فرسوده و سکونت گاه های غیررسمی ، بافت های تاریخی ، یافت های با هسته روستایی و الحاق شده به شهرها و .. نیز به عنوان بافت ناکارآمد به رسمیت شناخته شده و مورد توجه قرار گرفتند دراین بخش هایی که دوره مدیریت شما به عنوان بافت ناکارآمد به رسمیت شناخته شدند چگونه ورود کردید؟

تمام تلاش ما در این گونه شناسی جدید این بود که بگوییم این گونه بافت ها با هم متفاوتند و باید با آن ها متفاوت برخورد کنیم . درست است که وجوه مشترک زیادی هست ، بطور مثال همه این گونه بافت ها ، زیر ساختهای نامناسبی دارند . در همه سطح خدمات در همه بافت هاپایین تر از سطح متوسط شهر است . وهمه ساکنین از گروه های کم درآمد هستند ، همه این گونه بافت ها شدیدا دچار فقر شهری هستند . ولی بافت تاریخی کرمان مثلا اطراف بازار با محله سکونت گاه غیر رسمی یا با یک محله ایی که حاصل ادغام یک بافت روستایی با شهر هست و الان دارد با یک هسته روستایی ادامه حیات می دهد  فرق دارد … هدف این بود که این تمایز صورت بگیرد و بدانیم مثلا رویکرد در مورد بافت تاریخی حفاظت و باززنده سازی است ولی برای بافت فرسوده میانی نسخه چیز دیگری است . برای هر کدام دستورالعمل جداگانه ، سند مواجهه جداگانه و راهکارهای جداگانه تعریف کردیم .

یعنی در حال حاضر شیوه نامه های مواجهه و دستور العمل ها در این پنج گونه بافت ناکارآمد دارای مرزبندی جداگانه ایی است و حتی مشاوران جداگانه برای هر گونه بافت ناکارآمد انتخاب می شوند ؟

دقیقا به همین صورت است و هدف هم همین بود ، به عنوان یک خبر جدید عرض کنم هفته پیش در نظام فنی و اجرایی کشور گرایش بازآفرینی را تصویب کردیم و الان مهندسین مشاور ما می توانند بروند و گرید بازآفرینی بگیرند.

و خبر دیگر هم آنکه معاونت بازآفرینی با چهار اداره زیر مجموعه در ادارات کل راه و شهرسازی به زودی راه اندازی خواهد شد.

جناب دکتر! چقدر به تحقق برنامه ملی بازآفرینی شهری امیدوارید ؟

آقای دکتر آخوندی اعلام کردند : در دولت دوازدهم اولویتم موضوع بازآفرینی شهری است ، یعنی ارتقا کیفیت زندگی و ارتقا شاخص های زیست پذیری شهرها . همانطور که عرض کردم این موضوع در صحبت های نمایندگان مجلس و رییس جمهور و مقام معظم رهبری هم مورد تاکید قرار گرفته و این مایه امیدواری است .

باید بپذیریم  شهرها دیگر نمی توانند از این بزرگتر شوند ، باید سیاست های شهری مان را عوض کنیم اگر نخواهیم برگردیم به درون شهرها و شهرها را از درون آباد نکنیم دیگر هرچه داریم را از دست خواهیم داد .

در مورد همین شهر کرمان شما ببینید چقدر شهر کرمان بزرگ شده ولی متاسفانه از درون پوسیده است . بخش های مرکزی شهر دچار فرسودگی شده و حالا وقت آن است که به درون شهر کرمان برگردیم و کرمان را از درون آباد کنیم .

باید بپذیریم چالش های اجتماعی ما به دلیل بی توجهی به همین بخش های شهراتفاق می افتد و باید سیاست های شهری را در جهت بازآفرینی پایدار شهری تغییر داده و به این سمت حرکت کنیم و همانطور که عرض کردم آنچه تا کنون اتفاق افتاده مایه امیدواری است.

ان شا الله … ازاینکه وقت خود را در اختیار این رسانه گذاشتید سپاسگذارم